هابرماس، آگامبن، ژیژک و چامسکی درباره کرونا و جهان پسا کرونا چه می گویند؟ - مهسان بلاگ

به گزارش خبرنگاران به نقل از مهر، مدت زمان زیادی از شیوع کرونا در جهان نگذشته بود که متخصصان و کارشناسان حوزه های مختلف دست به کار شدند و به نوشتن نقطه نظرات و دیدگاه های تخصصی خود راجع به کرونا ویروس پدیده ای که این روزها کل جهان را درگیر نموده است پرداختند. حوزه علوم انسانی و علی الخصوص فلسفه هم جزو حوزه هایی بود که صاحب نظران و اساتید آن خیلی زود نظریات خود را نگاشتند. برخی از این فیلسوفان یادداشت های متعددی درباره پیامدهای این ویروس نوشتند به طوری که نظریات اسلاوی ژیژک راجع به کرونا به صورت یک کتاب درآمد و در ایران هم ترجمه و منتشر شد.

خبرگزاری مهر هم در این مدت نظریات افراد مختلفی را در بخش دین و اندیشه بازتاب داد و یادداشت و گفتگوهای متعددی از اندیشمندان و اصحاب علوم انسانی در ایران را راجع به کرونا منتشر کرد. در گزارش پیش رو به مهم ترین بخش از نظریات چندتن از صاحب نظران خارجی که شناخته شده تر هستند، پرداختیم؛

• ژیژک: کرونا ما را با چیزی که در نظرمان ناممکن جلوه می کرد روبرو نموده است

ژیژک، فیلسوف، نظریه پرداز، جامعه شناس، منتقد فرهنگی و سیاست مدار اسلوونیایی است که از همان هفته های ابتدایی شیوع کرونا شروع به نوشتن کرد و چندین یادداشت نوشت؛ یادداشت هایش هم خیلی زود در کل جهان دیده و خوانده شد. اما نظر ژیژک چه بود؟

دیگر باید به این فکر پایان داد که بعد از نقطه اوج اپیدمی کرونا زندگی به حالت عادی خود باز خواهد گشت. این بحران ادامه خواهد یافت، اما این بدان معنا نیست که شرایط نومیدانه است. اغلب شنیده می شود که این اپیدمی ما را در جوامع غربی مجبور خواهد کرد شیوه پیوند خود با مرگ را تغییر دهیم و میرایی و شکنندگی وجود خود را بپذیریم؛ ویروسی از ناکجا آمده و زندگی ما رو به پایان است.

می گویند این بدان دلیل است که مردم در جوامع شرقی به گونه ای بهتر با اپیدمی برخورد می کنند، به منزله بخشی از زندگی یا شیوه بودن چیزها، اما ما در غرب کمتر و کمتر مرگ را به منزله بخشی از زندگی می دانیم؛ ما مرگ را به منزله ورود سرزده چیزی بیگانه در زندگی می دانیم که اگر زندگی سالم، ورزش، پیروی از رژیم غذایی و پرهیز از صدمات را پیشه کنیم، می توانیم به طور نامحدود آن را به تعویق اندازیم.

من هرگز به این داستان باور ندارم. به یک معنا، مرگ بخشی از زندگی نیست، مرگ چیزی غیر قابل تصور است؛ چیزی است که نباید برای من رخ دهد. من هرگز حاضر نیستم بمیرم مگر برای نجات از رنجی غیر قابل تحمل. به همین دلیل است که این روزها بیشتر ما روی این اعداد جادویی تمرکز نموده ایم؛ شمار مبتلایان جدید، شمار بهبودیافتگان، شمار جدید مرگ و میر، اما به هر میزان که این ارقام وحشتناک باشد، آیا تمرکز ویژه ما روی آنها در این لحظه، موجب نادیده دریافت ارقام بسیار عظیم تر مرگ و میر افراد به خاطر سرطان یا حمله های دردناک قلبی نمی شود؟ در جهان بیرون از این ویروس، فقط زندگی وجود ندارد، مُردن و مرگ نیز وجود دارد. شرایط در یک فهرست مقایسه ای از اعداد چطور است؟ امروز بسکمک از افراد، هم به این ویروس و هم به سرطان مبتلا شده اند؛ بسکمک از آنها به خاطر ویروس و بسکمک به خاطر سرطان مرده اند. بسکمک از ویروس و یا از سرطان بهبود یافته اند.

تصور ما باید در اینجا تغییر کند و نباید انتظار نقطه اوج معین، عظیم و واحدی را داشته باشیم که پس از آن امور به تدریج به حالت عادی برشود. چیزی که یک اپیدمی را طاقت فرسا می کند، آن است که حتی اگر کل فاجعه تمام شود، خیلی چیزها ادامه می یابد؛ ما می دانیم که به زمین صاف و هموار رسیده ایم و اوضاع کمی بهتر از قبل است اما بحران همچنان ادامه دارد. آیا این بدان معنی است که شرایط ما ناامیدکننده است؟ به هیچ وجه، مشکلاتی عظیم و تقریباً غیر قابل تصور پیش روی ماست؛ میلیون ها نفر به تازگی بیکار شده اند و غیره. باید شیوه زندگی جدیدی ابداع کرد. یک چیز معین است؛ در شرایط قرنطینه که ما با ذخایر قدیمی غذا و دیگر خواروبار زندگی می کنیم، رسالت بس سخت، قدم به بیرون از قرنطینه نهادن و ابداع زندگی جدید تحت شرایط ویروسی است.

اپیدمی ویروس کرونا ما را با چیزی که در نظرمان ناممکن جلوه می کرد روبرو نموده است. ما نمی توانستیم رخ دادن چیزی شبیه به این ویروس را در زندگی روزمره مان تصور کنیم- جهانی که می شناختیم از حرکت ایستاده است، تمامی کشورها دچار محدودیت و قرنطینه شده اند، بسکمک از ما در یک آپارتمان محصور شده ایم (چه می شود گفت درباره آن هایی که حتی همین حداقل احتیاط ایمنی را هم ندارند؟) و در مقابلمان آینده نامعلومی قرار گرفته است که حتی اگر بیشترمان زنده بمانیم ابر-بحران اقتصادی پیش رویمان ایستاده است.

جالب آنکه ژیژک در یکی از نوشته هایش به گفته های حریرچی معاون بهداشت ایران هم استناد می کند و می گوید: یک روز بعد از اینکه ایرج حریرچی معاون وزیر بهداشت ایران در یک کنفرانس مطبوعاتی حاضر شد تا گسترش ویروس کرونا را کم اهمیت جلوه دهد و تأکید کند که قرنطینه های توده ای لازم نیستند، او یک بیانیه کوتاه بیرون داد که در آن می پذیرد که به ویروس کرونا مبتلا شده است و خودش را از دیگران جدا نموده است در بیانه مذکور حریرچی اضافه نمود: این ویروس دموکراتیک است و بین فقیر و غنی یا بین دولت مرد و یک شهروند عادی تمایز قائل نمی شود. در این زمینه او عمیقاً محق است- ما همگی در کشتی واحدی هستیم. این مشکل است که ریشخند اعلای این واقعیت را از قلم بیاندازیم که آنچه که همه ما را در کنار هم قرار داده است و ما را به طرف همبستگی جهانی سوق می دهد خودش را در سطح زندگی روزمره در قالب فرمان های سفت و سخت برای اجتناب از تماس های نزدیک با دیگران و حتی به انزوا بردن خود نمود می یابد. علاوه بر این ما تنها با تهدیدهای ویروسی روبرو نیستیم دیگر فجایع در انتظارمان نشسته اند یا از قبل در حال رخ دادن هستند: خشکسالی ها، امواج گرمایی، طوفان های عظیم و غیره. در کل این موارد پاسخ به آنها دهشت نیست بلکه کار سخت و فوری برای برقراری نوعی همکاری جهانی مؤثر است.

ما می توانیم انتظار داشته باشیم که اپیدمی های ویروسی ابتدایی ترین تعاملاتمان با دیگر افراد و اشیا اطرافمان که بدن های خودمان هم جزئی از آنها هستند را تحت تأثیر قرار خواهد داد: از لمس کردن چیزها که ممکن است (به نحوی نامشهود) کثیف باشند اجتناب کنید، به گیره ها دست نزنید، روی توالت های عمومی یا روی نیمکت ها در مکان های عمومی ننشینید، از بغل کردن دیگران و دست دادن با آنها اجتناب کنید… و حتی درباره این مواظب باشید که چگونه بدنتان و حرکات غیرارادیتان را کنترل می کنید. مواظب باشید: به دماغتان دست نزنید یا چشم هایتان را ناقتصادید- به طور خلاصه با خودتان ور نروید. بنابراین این تنها دولت یا دیگر عوامل و سازمان ها نیستند که ما را کنترل می کنند ما باید یاد بگیریم که خودمان را کنترل و منضبط کنیم! شاید تنها واقعیت مجازی امن تلقی شود و به طور آزادانه در یک فضای باز حرکت کردن به جزیره هایی که در تملک افراد خرپول هستند اختصاص یابد.

• آگامبن: وضع اکنون ما نگران کننده نیست، مهم تر از حال، پیامدهای آینده آن است

اندیشمند دیگری که به اظهار نظرپرداخت و نظراتش خیلی جنجالی شد، جورجیو آگامبن، فیلسوف و نویسنده معاصر ایتالیایی بود که در همان روزهای ابتدایی شیوع ویروس یادداشتی نوشت که نقدها خیلی از اندیشمندان را در پی داشت به همین دلیل مجبور شد پس از آن یادداشت دیگری برای رفع سو تفاهم ها از یادداشت اولش بنویسد. آگامبن در یادداشت اول نوشته بود؛

زمانی تروریسم توجیه اقدامات اضطراری و استثنایی دولت ها را فراهم کرد. حالا، ادعای همه گیری کرونا دامنه این اقدامات را بی حد و حصر نموده است. کرونا یک بیماری به مانند بیماری های دیگر مثل آنفلونزای فصلی است که هر سال بسکمک را در کشورهای مختلف می کشند. مهم ترین دلیلی که حکومت و رسانه ها بر طبل کروناهراسی می زنند، این است که بتوانند با گسترش دامنه اقتدار خود و محدود کردن آزادی ها، شرایط استثنایی را به پارادایم معمول حکمرانی بدل کنند. بدتر از محدودیت ها، تخفیف روابط انسانی است. دیگر همسایگی بی معنی است. شما باید از عزیزان تان دوری کنید. حتی مرده های ما از مراسم خاکسپاری و سوگواری محروم شده اند و معلوم نیست چه اتفاقی برای اجساد عزیزان مان می افتد. جامعه ای که تنها ارزش موجود آن زنده ماندن است و برای دستیابی به آن از باقی حقوق و ارزش هایش صرف نظر نموده چگونه جامعه ای است؟ در روبروه با کرونا، حکومت ها از ادبیات رزمی استفاده می کنند اما باید توجه داشت که اگر این جنگ باشد، یک جنگ داخلی است! در این جنگ، دشمن درون بدن انسان هاست و دیگر انسان ها، نه همنوعان ما، که ناقلان ویروس هستند که همان طور که در جنگ با ترور از تروریست ها اجتناب می شود باید از آنها دوری کرد. روابط انسانی به جهانی دیجیتال که تحت نظارت کامل دولت است محدود شده است.

کرونا صرفاً محدودیت های دولتی یا حتی کنترل دیگر اشخاص را گسترش نداده است. در جهان پساکرونا، ما خودمان هم خودمان را کنترل می کنیم و دیگر آزادانه حتی قادر به لمس صورت یا اقتصادیدن چشم های مان نیستیم. کرونا می تواند ما را وارد جهانیی کند که احتمالاً دیگر حرکت آزادانه فقط در واقعیت مجازی ممکن و امن است و گشت وگذار در جهان واقعی تنها برای ابرثروتمندانی که می توانند مالک جزایر خصوصی بشوند امکان پذیر خواهد بود...

نخست و بیش از هرچیز، نکته ای که بار دیگر در اینجا عیان می شود گرایش فزاینده به استفاده از شرایط استثنایی به مثابه سرمشقی نرمال، عادی و هنجارمند برای حکمرانی و اداره امور است. فرمان اجرایی، تأییدشده از جانب حکومت با تکیه بر مسائل مربوط به بهداشت و ایمنی همگانی، باعث ایجاد شکلی واقعی از نظامی کردن حوزه ها و مناطقی شده که در آنها دست کم آزمایش یک نفر در آنها مثبت بوده که منشأ عفونتش ناشناخته است، یا مناطقی که در آنها دست کم یک مورد بیمار دیده شده که با مسافران تازه برگشته از مناطق شیوع بیماری هیچ ربط و پیوندی ندارد. می توانیم بگوییم به محض آنکه تروریسم در مقام توجیهی برای اعمال اقدامات استثنایی به ته رسید، ابداع و اختراع یک اپیدمی می توانست بهانه ای آرمانی برای گسترش چنین اقداماتی ورای هر حد و حدودی باشد.

عامل دوم، که به همان اندازه نگران کننده است، شرایط ترس است، شرایطی که در سال های اخیر در آگاهی افراد منتشر و تکثیر شده است و به سادگی می تواند به نیازی واقعی برای شرایط های دهشت جمعی بدل شود. در این مورد نیز اپیدمی بهانه ای آرمانی [برای حکومت] فراهم نموده است. بدین تریب، محدودیتی که حکومت ها بر آزادی تحمیل نموده اند -در قالب یک دور باطل منحرفانه- پذیرفته می شود، آن هم به نام میلی همگانی برای ایمنی. این میل ساخته دست خود حکومت هایی است که اینک برای برآورده کردن آن وارد عمل شده اند.

• مخالفت ژیژک و سایر اندیشمندان با آگامبن

این نوع نگاه آگامبن به قضیه خیلی سریع از سوی برخی دیگر از متفکران چپ گرا نقد شد. مثلاً ژیژک با او مخالفت کرد و خطاب به او نوشت: با احترامی که برای جورجو آگامبن قائلم اما با دیدگاه وی درباره بحران فعلی مخالفم. از دید آگامبن جامعه ما دیگر به هیچ چیزی جز حیات برهنه باور ندارد. واضح است که ایتالیایی ها به موجب خطر مبتلا شدن، در عمل ترتیب قربانی کردن هر چیزی را داده اند- شرایط عادی زندگی، ارتباطات اجتماعی، کار، حتی روابط محبت آمیز، عواطف و باورهای سیاسی و مذهبی. حیات برهنه - و خطر از دست دادنش- نه عامل اتحاد مردم که موجب جدایی و گمراهی شان است. اما قضایا پیچیده تر از این است چراکه اگر من حامل ویروس باشم حفظ فاصله جسمانی نشان دهنده احترام به دیگران است. مثلاً پسرانم از من فاصله می گیرند تا مبادا من مبتلا شوم (چراکه اگر آن ها مبتلا شوند بهبود می یابند اما چنین بیماری می تواند برای من کشنده باشد)

اما نقدها فقط به ژیژک ختم نشد و افراد بسیار دیگری مثل ژان لوک نانسی، فیلسوف چپ گرای معاصر فرانسوی که اتفاقاً دوست آگامبن هم هست بر سخنان او نقدهای وارد کردند. پایان آگامبن تصمیم گرفت یادداشت دیگری بنویسد.

• پاسخ آگامبن به منتقدانش

آگامبن در این یادداشت اشاره کرد: حالت استثنایی که دیری است که دولت ها ما را به آن عادت داده اند وضع عادی ما شده است. در گذشته همه گیری های بیشتری رخ داده است، اما هرگز کسی فکر نمی کرد که در آن موارد حالت اضطراری ای (مثل این یکی) اعلام شود به طوری که ما را از حرکت باز دارد. مردم آنچنان به زندگی در شرایط بحران و اضطرار دائمی عادت نموده اند که به نظر نمی رسد متوجه باشند که زندگی آنها به شرایطی صرفاً بیولوژیک تقلیل یافته است و نه تنها ابعاد اجتماعی و سیاسی اش تحت تأثیر قرار گرفته بلکه ابعاد انسانی و عاطفی آن نیز متأثر شده است. جامعه ای که در شرایط اضطراری همیشگی به سر می برد نمی تواند جامعه ای آزاد باشد. در واقع، ما در جامعه ای زندگی می کنیم که آزادی اش را فدای به اصطلاح مسائل امنیتی نموده است و درنتیجه خود را محکوم به زیستن در شرایط ترس و ناامنی نموده است.

به این ترتیب، عجیب نیست که وقتی درباره ویروس صحبت می کنیم از جنگ سخن بگوییم. ملزومات اضطرار، ما را محکوم به حیاتی در شرایط حکومت نظامی نموده است. اما این، یکی از غم انگیزترین جنگهاست: جنگی با یک دشمن نامرئی که در کمین همگان نشسته است. در حقیقت، جنگی داخلی / غیرنظامی است که دشمن خارجی ای وجود ندارد. دشمن در درون ماست.

آنچه نگران کننده است، فقط وضع اکنون ما نیست، بلکه مهم تر از حال، پیامدهای آینده آن است. همانطور که جنگ ها مجموعه ای از میراث هایی مشتمل بر تکنولوژی منحوس (از سیم خاردار گرفته تا پایگاه های هسته ای) برای صلح به جا گذاشتند، نیز بسیار محتمل است که حتی پس از این دوران که در آن دولت ها به بستن دانشگاه ها و مدارس و ارائه کلاس های درس به صورت آنلاین برای تأمین سلامت اقدام کردند، مردم همین رویه زندگی را ادامه دهند یعنی دیگر ملاقات های حضوری و گفتگوهای سیاسی و فرهنگی را به یک سو نهند و به رد و بدل کردن پیام های دیجیتال بسنده کنند. هر جا که ممکن و میسر باشد ماشین را جایگزین هر ارتباطی- هر سرایتی- بین انسان ها کنند.

• نوام چامسکی: از این پس مردم درباره اینکه چه جهانی را می خواهند فکر می کنند

نوام چامسکی زبان شناس، فیلسوف آنارشیست و نظریه پرداز آمریکایی از دیگر افرادی بود که در این ایام اظهار نظر کرد و مثل همیشه به سیاست های آمریکا انتقاد کرد. وی گفت: کشورها در روبروه با کرونا روینمودهای متفاوتی داشته اند و برای مثال در اروپا، آلمان ظرفیت تشخیصی مناسبی در اختیار داشت و می توانست بسیار خودخواهانه عمل کند و به دیگر کشورها کمک نکند و این در حالی است که کشورهای دیگر این بحران را نادیده دریافتد و بدترین آنها انگلیس و از همه بدتر آمریکا بود. احتمالاً روی مثبت کروناویروس این است که این بیماری ممکن است مردم را به اندیشه درباره اینکه چه جهانی را می خواهند، سوق دهد.

پیش از این نیز گونه های دیگری از کروناویروس در جهان شیوع یافته است، پس آزمایشگاه ها می توانستند با توجه به تجربه هایی که از گسترش این بیماری ها مانند سارس داشتند، روی ساخت واکسن کار کنند و تدابیر محافظتی دیگری کار کنند اما چرا این کار را نکردند؟ ما سرنوشت خود را در دست استبدادهای خصوصی به نام شرکت ها قرار داده ایم که در برابر مردم مسئول نیستند.

در دوران پس از این همه گیری گزینه های وجود خواهند داشت مثل: روی کار آمدن دولت های بسیار مستبد، بازسازی افراطگرایانه جامعه. صحبت های انسانی هم بیشتر در زمینه نیازهای بشری و رد منافع شخصی خواهند بود. باید در ذهن داشت که دولت های بسیار مستبد با نئولیبرالیسم کاملاً سازگاری دارند. ترامپ و آدم های کوتوله او ما را به سمت پرتگاه پیش می برند و چنانچه سرنوشت مان را به دست دلقک های جامعه ستیز بسپاریم، کار ما تمام است و در حال نزدیک شدن به این نقطه هستیم.

• هابرماس: هیچگاه اینچنین آگاهی نسبت به جهل و اجبارمان در شرایط زندگی نداشتیم

یورگن هابرماس، فیلسوف و نظریه پرداز آلمانی از دیگر اندیشمندانی بود که در خصوص شرایط جهان با ویروس کرونا اظهار نظر کرد. او که نظراتش را در قالب یک مصاحبه با روزنامه فرانکفورتر روندشاو بیان نمود گفت: فقط می توانم بگویم که این روزها چه چیزی در ذهنم می گذرد. جوامع پیچیده ما دائماً با ناامنی های عظیمی روبرو می شود، البته تا امروز اینها عموماً بصورت محلی به نحوی رخ داده که دولت ها به تنهایی قادر به کنترل آن می بودند. در مقابل، امروز این ناامنی اگزیستانسیالیستی یا وجودی است که همزمان در سطح جهانی ذهن افراد و رسانه ها را درگیر نموده است.

همه از خطرات احتاقتصادی آگاه هستند، چرا که تنها راه مبارزه با این همه گیری قرنطینه کردن خود است، بنابراین مردم چون خودشان مجبور به رعایت یک سری نکات برای در امان ماندن از بیماری هستند طبیعتاً تبعات اقتصادی و اجتماعی آن را هم بیشتر لمس می کنند. در این رابطه البته آگاهی ها همچنان محدود است، در حال حاضر هیچ متخصصی وجود ندارد که بتواند با اطمینان پیامدها را به شکل کامل پیش بینی کند. کارشناسان علوم اقتصادی و اجتماعی باید از پیش بینی های غیر دقیق و نادرست خودداری کنند. در حال حاضر تنها یک چیز را می توان گفت و آن اینکه: هیچگاه تا به امروز ما چنین آگاهی نسبت به جهل و اجبارمان در شرایط زندگی تحت شرایط نامعلوم نداشته ایم.

در جریان بحران کنونی، در برخی کشورها سیاستمدارانی دیده می شوند که نمی توانند استراتژی خود را مبنای این اصل قرار دهند که تلاش دولت برای نجات زندگی هر انسانی باید در اولویت مطلق نسبت به جبران ضرر اقتصادی قرار داشته باشد. هزینه هایی که هدف دولت ها برای عدم تعطیلی اقتصاد می تواند داشته باشد چندان هم اندک نیست. اگر دولت به دنبال دستیابی سریع به ایمنی گله ای در کل مردم باشد و آن گاه مجدداً این بیماری همه گیر شود، خطر اجتناب ناپذیر آن فروپاشی قابل پیش بینی سیستم بهداشت و درمان و کشته شدن تعداد بیشتری از افراد است. داستان من همچنین به پیش زمینه اخلاقی-فلسفی استراتژی های فعلی در مقابله با این بحران ها توجه می کند

bestcanadatours.com: Best Canada Tours یک سرویس خدماتی جدید و چند منظوره جهت ارائه سرویس تور به کشور کانادا با کیفیت برتر است